Herdenking Wapenstilstand in Zwalm

Speech Wapenstilstand, Zwalm, 11 november 2025 

Geachte heer commissaris, 

Geachte heer zonecommandant, 

Geachte collega-schepenen, 

Geachte voorzitter van de gemeenteraad, gemeenteraadsleden, en leden van het bijzonder comité voor de sociale dienst, 

Geachte aanwezigen, dames en heren

Vandaag herdenken we opnieuw de Wapenstilstand, ondertekend in een treinwagon nabij de Franse stad Compiègne op 11 november 1918, vandaag exact 107 jaar geleden. Om 11 uur die dag zwegen de wapens eindelijk, na vier jaar van ellende, onderdrukking en ontbering. Een verwoest continent kon weer ademhalen. Maar de geslagen littekens zouden nog generaties lang nazinderen. 

Ongeveer twintig jaar geleden kreeg ik van een groottante uit de Westhoek een grote kader met daarop een voorstelling van maarschalk Ferdinand Foch en de overige onderhandelaars in die bewuste treinwagon in Compiègne. De prent hing jarenlang boven de deur in de keuken in het ouderlijk huis. “Hij is voor jou,” zei ze. En dat object koester ik tot vandaag steeds, niet alleen omwille van de geschiedenis die het verbeeldt, maar ook omdat het symbool staat voor de herinnering die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Voor haar was dat belangrijk, net als voor mijn overgrootvader, een oud-strijder en vuurkruiser uit de Eerste Wereldoorlog. 

De Eerste Wereldoorlog betekende een breuklijn in onze beschaving. Europa, tot dan een continent op het hoogtepunt van economische vooruitgang, wetenschap en cultuur, gleed af in een onvoorstelbare spiraal van geweld. Miljoenen jonge mannen werden naar het front gestuurd, naar de loopgraven van de IJzer, de Somme en Verdun, waar modder, bloed en ontbering het dagelijkse leven bepaalden. Hele dorpen werden weggevaagd, landschappen herschapen in maanvlakten, en families werden ontwricht. 

Ook Zwalm bleef niet gespaard. In elk van onze dorpen vielen gesneuvelden te betreuren. In kloosters en kerken werden gewonden en vluchtelingen opgevangen, op grote boerderijen werden Duitse soldaten ingekwartierd en overal werden goederen en dieren aangeslagen. De bezetting was hard en voelbaar in elk huishouden. En zelfs in de laatste dagen van de oorlog, toen vrede nabij leek, werd onze streek nog bijzonder zwaar getroffen. 

De noordelijke Zwalmse dorpen rond de Schelde kwamen onder vuur te liggen en werden gedynamiteerd. Terwijl Roborst en Sint-Blasius-Boekel werden bevrijd, vielen er in Meilegem op 10 november nog burgerslachtoffers te betreuren. We denken vandaag ook aan hen. Aan Leonard De Cock uit de Paapstraat in Meilegem, die samen met zijn echtgenote Marie Verbanck en hun zonen Frans, Germain en Georges schuilden in een zelf gegraven “abri”, toen een bominslag hun leven abrupt beëindigde. 

Het zijn verhalen van diepe tragiek uit onze eigen dorpen, verhalen die niet mogen vervagen. Maar met het zwijgen van de wapens in 1918 begon geen echte vrede, slechts een wankel evenwicht. De Vrede van Versailles, ondertekend een jaar later, legde loodzware verplichtingen op aan Duitsland en zaaide de kiemen voor een nieuw conflict. 

Slechts twintig jaar later dook Europa opnieuw in de duisternis van oorlog. Opnieuw was er de bezetting, opnieuw de ontbering en het geweld. Maar opnieuw ook moed, vastberadenheid en verzet. Want ook in Zwalm waren er opnieuw die helden die, met gevaar voor eigen leven, weigerden die bezetting en deze onrechtvaardigheid te ondergaan. We denken aan grote namen zoals kapitein-commandant Pierre Franz De Coene, aan Sylvain Vande Velde, Michel Vande Velde en aan de families Matthys en Rigaux. 

Vandaag, 107 jaar na die eerste Wapenstilstand, moeten we blijven beseffen dat vrede nooit vanzelfsprekend is. Ook nu zien we in Oekraïne, in Gaza, in Centraal-Afrika hoe oorlog opnieuw gezinnen verscheurt, steden verwoest en onschuldige mensenlevens eist. De echo’s van 1914 weerklinken nog steeds, telkens wanneer machtswellust en haat de bovenhand nemen op dialoog en menselijkheid. En net daarom staan we hier, vandaag, aan het monument voor onze gesneuvelden. Niet enkel om terug te kijken, maar ook om vooruit te denken. Om te beseffen dat de vrijheid waarin wij leven, het resultaat is van hun opoffering. 

Telkens wanneer ik thuis voorbij die oude kader loop, met dat vergeelde beeld van maarschalk Foch in de treinwagon van Compiègne, denk ik daaraan. Aan het zwijgen van de wapens om elf uur. Aan de hoop die toen herrees uit het puin. Maar vooral aan onze verantwoordelijkheid, vandaag, om die hoop levend te houden. 

Dat herdenken geen ritueel mag worden, maar een plicht van het geweten. Een oproep om waakzaam te blijven, om niet weg te kijken, om het verleden te kennen en de vrede te koesteren. En moge het offer van wie viel, soldaten én burgers, niet voor niets zijn geweest. 

Dankjewel voor jullie aandacht. 

Matthijs Verschraegen, burgemeester van Zwalm 

Wapenstilstand, Zwalm, 11 november 2025